---

Ajnštajn Albert ( Albert Einstein (1879-1955)
Njemačko-američki naučnik, profesor na univerzitetu u Cirihu (Zürich 1909-1911), u Pragu (Praha 1911-1912) u Berlinu (1914- 1933). Godine 1920-te postao je posebni profesor na univerzitetu u Lajdenu (Leiden-NL), oficijelno sve do 1946. Nakon kraće posjete Belgiji i Engleskoj 1933 god. naselio se u Sjedinjenim Američkim Državama, gdje je postao profesor u teoretskoj fizici na institutu za progresivne studije (Advanced Study) u Princetonu. Profesor Albert Ajnštajn kao naučnik postao je poznat naročito preko njegove posebne i opšte teorije o relativitetu, koja je inače formirala bazu za sve moderne teorije o evoluciji svijeta i univerzuma. Njegova poznata formula E=mc² ustvari je jedan relativni pojam po kojem su masa i energija u suštini ekvivalentne veličine; one su na osnovu ove formule naspram srazmjerne.

Jedna od mnogih Ajnštajnovih izreka:
"Da sam znao da Njemcima nikad neće uspjeti da naprave atomsku bombu, nebi ni prstom mrdnuo." Albert Einstein

Kosmologička konstanta
Kosmologička konstanta kao (lambda-pojam) uvedena je od Alberta Ajnštajna kod postavljanja jednog svemirskog modela pomoću njegove opće teorije relativiteta, po čemu je moguće utvrditi postojanje jednog statičkog svemira.
Upoređenja polja iz Ajnštajnove teorije relativiteta dopuštaju postojanje samo jednog izkoštanog ili jednog iskvrčenog svemira. Ajnštajn je zato postulirao jednu vrstu kosmičke odbijajuće snage, koja djeluje između svih objekata u svemiru.
Ova snaga bi isključivo zavisila od udaljenosti između dva objekta, a ne od njihove mase.
U Ajnštajnovoj viziji kosmičko odbijanje srušilo bi svemir, a kao posljedice toga bile bi međusobne precizno kompenzirane sile teže.
Tek kad se nekoliko godina kasnije otkrilo iskoštavanje svemira, iz kojeg se vidjelo da svemir nije statičan, Ajnštajn je nazvao uvođenje kosmičke konstante, najveću zabludu u njegovom životu.
U toku osamdesetih godina kosmolozi su dobili ponovo interes za uvođenjem (prvo manje) kosmologičke konstante, čime bi se (moguće) mogli riješiti određeni problemi iz standardnog modela prve eksplozije svemira.




Teorija relativiteta
Prirodno znanstvena odn. fizička teorija koja je postavljena od njemačko-američkog fizičara Alberta Ajnštajna (1879-1955), a koja se sastoji iz specijalne teorije relativiteta (1905) i opće teorije o relativitetu (1916). Specijalna teorija relativiteta opisuje način na koji se klasične zamišljene slike moraju uskladiti preko prostora i vremena u situaciji gdje nastupaju brzine koje se primiču brzini svjetlosti. Tako je opisano; da za jednog posmatrača (koji stoji) leteći objekti se vrlo brzo sužavaju u pokretnom pravcu (Lorencova-konstanta ili prostorno sužavanje), zbog čega se vrijeme za brzo leteći objekat polaganije ispravlja nego za mirujućeg posmatrača (vremenska diletacija ili vremenski talm).
Dakle, specijalna teorija relativiteta daje dokaz da je relativno shvatanje, istovremeno jedan relativni pojam, po kojem su masa i energija u suštini ekvivalentne veličine; one su naspram srazmjerne na osnovu poznate formule E=mc², gdje je ‘c’ brzina svjetlosti (300.000 km/s). Pretpostavka specijalne teorije relativiteta, uključujući i primjenu Lorencove-konstante i vremenske diletacije, u međuvremenu je eksperimentalno potvrđena.

Opća teorija relativiteta nudi jedan novi opis sile teže, koji se prihvata kao geometrijska sadržina od jednog četverodimenzionalnog vremenskog svemirskog kontinuuma. Prema ovoj teoriji teška masa prouzrokuje mjestimični zavoj u vremenu i prostoru, pri čemu su svjetlosne zrake ukrivljene.

Ovo predviđanje već u maju 1919 eksperimentalno je potvrđeno od britanskog astrofizičara Artura Edingtona (Arthur S. Eddington) za vrijeme jedne (specijalno za taj cilj poduzete) ekspedicije, pri čemu se prema zvjezdanoj svjetlosti mjerila krivulja sile teže sunca. Također premještanje perihelijuma sa putanje planete Merkura ne može se u potpunosti objasniti bez primjene teorije relativiteta. Ova teorija dalje predviđa postojanje gravitacionog zračenja, koje još nikad nije direktno izmjereno, ali čije postojanje je indirektno pokazano kroz promatranje na duplom pulsaru PSR1913+16.
Dakle po Ajnštajnu su prostorne i vremenske veličine samo srazmjerne odn. relativne veličine, te se ne mogu ni određivati nezavisno jedne od drugih.
Specijalna teorija relativiteta: svaki opći prirodni zakon koji važi u odnosu prema koordinatnom sistemu ‘k’ mora također nepromijenjeno važiti u odnosu na koordinatni sistem ‘k1’ koji se u odnosu prema ‘k’ kreće jednako ‘uniformno’ translatorno. Ova teorija počiva dalje na načelu da svjetlost u vakuumu ima uvjek određenu brzinu prostiranja.

Opća teorija relativiteta: fizički zakoni nezavisni su od stanja kretanja koordinatnog sistema; istovremenost zbivanja u prirodi odredljiva su jedino mjerenjem koje je skopčano sa kretanjem. (lat. relative = srazmjerno, odnosno, relativno)




Dupli pulsar
Popularno ime od pulsara PSR 1913+16 u sazviježđu Orla (Aquila). Iz periodične promjene u pulsnoj frekvenciji čovjek je samo mogao ustanoviti da pulsar sačinjava dio duplog zvjezdanog sistema koji se sastoji iz dvije neutronske zvijezde. Ta dva kompaktna objekta obrću se jedan oko drugoga sa vremenskom putanjom obrtanja od oko 7h:45m. Tačna mjerenja na primljenim prilaznim vremenskim tačkama radio pulseva daju na vidjelo da vremenska putanja polako ali sigurno postaje sve kraća. Udaljenost između ove dvije neutronske zvijezde očevidno se smanjuje. Uzrok leži u gubitku energije kao posljedica emitovanja gravitacionog zračenja. Izmjereni gubitak energije egzaktno se poklapa sa predviđanjima Ajnštajnove teorije relativiteta; smanjivanje obrtnog vremena kod duplog pulsara do sada je jedini (indirektni) pokazatelj za postojanje gravitacionog zračenja.




Gravitaciono zračenje
Zračenje koje se, prema Ajnštajnovoj općoj teoriji relativiteta, emitira prilikom brzog kretanja velikih masa, isto kao što je brzo okretanje nebeskih tijela jednih oko drugih, pogotovo teških zvijezda, eksplozija zvijezda i sl.. Kod duplog pulsara otkrivenog 1974 ustanovljena je promjena putanje koja se može objasniti gravitacionim zračenjem. Na raznim mjestima na zemlji stoje detektori kojima se ovo zračenje (nadamo se) može registrirati; novi detektori su u proizvodnji ili u pripremi.




Opšta teorija relativiteta
Dio teorije relativiteta gdje se upotrebljava sistem koordinata koji jedni naspram drugih postižu ubrzanje. Na osnovu ovoga čovjek može jedan sistem koji sadržava silu teže shvatiti kao ubrzani sistem. Poznati rezultati iz opšte teorije relativiteta u prostoru: u okolini jedne velike količine mase, svemir je savijen i postaje malo uvijen; kod prevelike koncentracije mase ni svjetlo ne može otići od mase. (crna rupa).




Kerovo rješenje
Rješenje na osnovu jednačine iz Ajnštajnove opće teorije relativiteta za rotirajuću crnu rupu, pronađenu od australijskog fizičara Dz. Kera (J.Kerr). Kod rotiranja crne rupe događaj na horizontu nije (ispupčen) okrugao, već jednostavno pljosnat (pločast). Na temelju Kerovog rješenja i Ajnštajnove teorije izgleda da je moguće pod određenim prilikama događaj na horizontu mimoići bez da se zauvjek završi u crnoj rupi.



Promjene u Njutnovoj teoriji gravitacije
(zbog Ajnštajnove teorije relativiteta)
(Njutnov zakon privlačenja). Daje snagu 'F' na čemu se dvije mase 'M' i 'm' obostrano privlače na udaljenosti 'r' . Sa ovim zakonom Njutn (Isak Newton) tvrdio je (1687) da dva komada materijala djeluju jedan na drugi bez jedne ili druge među materije (actio in distans).
Tek oko 1900 dolazi do promjene sa Ajnštajnovom teorijom relativiteta.

Salih Čavkić